Nogmaals: Ricardo Brey en Universe

De complete serie Universe van Ricardo Brey is in drie Picasa bestanden hier, hier en hier te zien. Ga daar kijken en dwaal er rond. Het boek Universe is te koop bij het SMAK in Gent, zie hier.

In 2006 berichtte ik over de tentoonstelling Universe van Ricardo Brey in het Gentse SMAK. Zoals de naam al doet vermoeden, was de tentoonstelling zo groot en veelomvattend dat er in kort bestek weinig over te schrijven viel. En het is maar de vraag of er in een langer artikel wel iets wezenlijks over gezegd kan worden.

Als trofee kocht ik het bij de tentoonstelling behorende boekwerk. Vijfhonderd bladzijden met duizendvier plaatjes op negentig procent van de ware grootte, zonder overbodige teksten, inleidingen of bespiegelingen. Een boek om eindeloos in te dwalen. Een kruising tussen een tot realiteit geworden droom en een tot droom geworden realiteit. Het boek heeft inmiddels nog niets van zijn waarde verloren.

Het werk van Brey lijkt een constante herontdekking van de wereld. Nu klinkt dat mooi, maar herontdekken van de wereld is waar je als kunstenaar in feite heel vaak mee bezig bent. Wie beelden betekenisvol wil laten zijn of met beelden het leven wil bezweren, zal zaken opnieuw moeten ontdekken. ‘Zaken opnieuw ontdekken’: in die drie woorden ligt meteen de begrenzing van wat de kunstenaar vermag.

Ricardo Brey lijkt dat vrij letterlijk op te vatten. Een sprekend voorbeeld daarvan is zijn serie over Alexander von Humboldt uit de jaren ‘80. (Alexander von Humboldt was een Pruisische ontdekkingsreiziger en wetenschapper uit de eerste helft van de 19de eeuw, bekend om zijn reizen door Latijns Amerika en de beschrijving van zijn biologische en natuurkundige ontdekkingen daar.) In die serie komt niet alleen belangstelling voor het leven op aarde naar voren, maar ook de manier en de esthetica waarmee die belangstelling tot uiting komt. Het gaat dan niet alleen om de esthetica van de levende wezens die Humboldt beschrijft maar ook om de esthetica van Humboldt’s weergave. In feite valt de esthetica in dit werk uiteen in vieren: de schoonheid van de planten en het gedierte, de visuele schoonheid van de tekst met de illustraties, de historie ervan en de verwerking van Brey zelf.

Humboldt ontmythologiseerde met zijn onderzoeken en ontdekkingen de natuurlijke feiten en omstandigheden van Latijns Amerika (toentertijd vooral gezien als een land met nobele wilden, het land van de Amazones, het land van El Dorado) maar in feite remythologiseert Brey zowel Humboldt als diens ontdekkingen door de manier waarop hij Humboldt’s werk herontdekt en herinterpreteert.

Die herinterpretatie is opvallend en kenmerkend. Brey lijkt te streven zijn vondsten – de plaatjes, de teksten – opnieuw in de wereld te passen. De beelden die hij gebruikt, worden – mede door de bruinige en donkere kleuren – in hun historische waarde benadrukt en gevoegd bij beelden die we al kennen van het leven op aarde, het onderzoek daarnaar, de interpretatie ervan en alles wat daar onlosmakelijk mee verbonden is. De esthetica daarvan lijkt rechtstreeks voort te komen uit de fascinatie voor het levende, het natuurkundige, het wetenschappelijke, het historische maar ook het mythologische.

Dat lijkt ook te gebeuren in dat dikke plaatjesboek Universe. De natuurlijke processen die op aarde in de natuur plaatsvinden, vinden ook plaats in het werk van Brey. Inkt en andere vloeistoffen vloeien er, tekenen grillige vormen of reproduceren nauwkeurig natuurlijke vormen. Aarde, klei en andere dikke stoffen trekken over het oppervlak van het papier. Op dat papier staan meestal plaatjes over natuurlijke historie, dieren, planten, natuurwetenschappen, blijkbaar uit (oude) boeken. Op die manier brengt Brey die plaatjes als het ware terug naar waar zij uit ontstaan zijn.

Maar er is een andere parallel. Door het expres toepassen van verweren en besmeuren door Brey, lijken deze werken ook fossielen. Fossielen zijn getuigen van verdwenen landschappen, ecosystemen, werelden. De paleontologie tracht die werelden te reconstrueren en in feite worden daarmee parallelle werelden geschapen. Met Universe doet Brey niet veel meer of minder. Hij schept een wereld, parallel aan de onze waar ook planten uit het slijk ontkiemen, waar het water ook krioelt van het leven, waar vogels en insecten ook in staat zijn zich te verheffen van de aarde, waar het zwemmen, het vliegen, het bewegen, het ademhalen, kortom het leven een mythe wordt. Zoals ook de fossiele werelden zijn uitgegroeid tot mythen, waarbij iedere nieuwe ontdekking – hoe koel en wetenschappelijk ook behandeld - tot die mythe bijdraagt.

Zo herontdekt Brey iets wat verloren lijkt. Niet omdat het daadwerkelijk verloren is maar omdat Brey zijn ontdekkingen mythologiseert zoals een toegewijd verzamelaar dat doet. Uit Universe spreekt een hartstocht voor de wereld, haar processen, haar leven, het ontdekken daarvan en het denken en dromen daarover. Het is de viering van een universum dat zowel niet als wel bestaat.

BP